Het kanaal als schakel in het Seine Schelde verhaal
De opwaardering van het kanaal Roeselare-Leie is een belangrijk deel van het overkoepelend project Seine Schelde. Dit project beoogt de realisatie van een moderne waterwegverbinding op toekomstbestendig, groot gabarit (CEMT-klasse Vb) tussen het Seinebekken in het zuiden en het Scheldebekken en de Vlaamse en Nederlandse havens in het noorden.
De Leiewerken en de opwaardering van het kanaal Roeselare-Leie bevinden zich in het hart van Seine Schelde Vlaanderen. Het project Seine Schelde past op haar beurt binnen het Europees beleid om het Europese transportnetwerk te verbeteren, het zogenaamde TEN-T-beleid en gelijknamige programma. TEN-T focust zich op het wegnemen van de voornaamste bottlenecks in het netwerk en op het verbeteren van bestaande verbindingen.
Het programma ondersteunt verschillende projecten die een belangrijke rol spelen in het Europese netwerk van goederen en personen.
Gezien de opwaardering van het kanaal Roeselare-Leie een aanzienlijke investering vergt binnen het globale programma van Seine Schelde (kosten in 2023 geraamd op 375 miljoen euro) kan voor de realisatie ervan ook beroep gedaan worden op de EU-subsidies van de Connecting Europe Facility (CEF). Dit CEF-programma ondersteunt lidstaten bij het financieren van grote infrastructuurwerken die van strategisch belang zijn voor transportnetwerken.
Er wordt naar gestreefd om de ganse opwaardering van het kanaal Roeselare-Leie te hebben afgewerkt binnen een termijn van 15 jaar, zijnde de 2 eerstvolgende Europese subsidieperiodes (CEF2: 2021-2027 en CEF3: 2028-2034).
De opwaardering van het kanaal
Het kanaal Roeselare-Leie, met een lengte van 16,5 km is een zijkanaal van de Leie en fungeert voor de beroepsvaart vandaag als een groot insteekdok voor scheepvaart van CEMT-klasse IV (schepen met lengte 86 m en breedte 9,6 m).
Het kanaal strekt zich uit over het grondgebied van de gemeenten Roeselare, Izegem, Ingelmunster, Oostrozebeke en Wielsbeke (met deelgemeente Ooigem). Het kanaal is economisch een erg belangrijke infrastructuur van een regionale dimensie met een jaarlijks transportvolume van 4 miljoen ton en het doorkruist het logistieke en industriële hart van West-Vlaanderen. Met aansluiting op de Leie, die de poort vormt naar het Schelde- en Seinebekken, heeft het kanaal dus veel potentieel om de binnenvaart in Vlaanderen en Europa te versterken.
De daling van het aantal schepen door de overstap naar grotere schepen schetst de nood. Ondanks de daling is er immers een toename aan vervoerd volume. Grotere klasse Va-schepen vinden immers hun weg op het kanaal en daar is het kanaal vandaag echter onvoldoende aan aangepast waardoor ontgronding plaatsvindt en schade aan kaaimuren ontstaat door de boeggolven.
Het kanaal is ook een belangrijke ruimtelijke structuur die de ordening en het fysische systeem van de regio sterk bepaalt. Het is een artificiële ‘waterbak’ die invloed heeft op het lokale watersysteem. Met andere woorden, het kanaal speelt een belangrijke rol in de waterhuishouding van de regio en in het bijzonder het stroomgebied van de Mandel.
Daarnaast bepaalt het kanaal het ruimtelijke gebruik van de steden en gemeenten die het doorkruist. Zowel wat wonen als wat bedrijvigheid betreft, heeft het kanaal in de anderhalve eeuw van zijn bestaan de ruimtelijke configuratie van de regio bepaald. Talrijke bedrijventerreinen en solitaire bedrijven zijn ingeplant langs het kanaal, al dan niet verweven met stedelijk weefsel (dorpskernen, woonwijken, enz.) en natuurgebied.
Het kanaal is echter aan renovatie en opwaardering toe, niet in het minst om het huidige gebruik te verzekeren. Dringende herstelwerken zijn vereist aan kaaimuren, oeververdedigingen, bruggen en sifons.
Een algehele modernisering, die verder reikt dan het louter herstel van bestaande structuren, moet de economische functie van het kanaal versterken, alsook een antwoord bieden voor de toekomstige uitdagingen van de regio. De verdere opwaardering maakt het kanaal en de regio klaar voor de noden van de toekomst.
Concreet betekent dit een volwaardige opwaardering van het kanaal tot klasse Va, waarbij, naast de nautisch-infrastructurele ingrepen, zoals het aanpassen van de bruggen of het verdiepen van het kanaal, ook nagegaan wordt in welke mate deze werken als hefboom kunnen dienen voor de regio. Bijvoorbeeld door het realiseren van veilige fietsverbindingen, een verbeterde waterbeheersing, de versterking van de natuurlijke omgeving van het kanaal en door bij te dragen aan het klimaatrobuust maken van de activiteiten op en rond het kanaal.
Het momentum
Alle partners in de Taskforce brachten de voorbije jaren hun ideeën, visies, plannen en projecten in het participatieve traject rond het kanaal Roeselare-Leie. Deze veelheid aan initiatieven samen met de dringende noodzaak om aan het kanaal te werken, illustreert en onderstreept dit momentum, namelijk het samenkomen van:
- de opwaardering van het kanaal Roeselare-Leie door De Vlaamse Waterweg nv;
- het flankerend beleid van de Provincie West-Vlaanderen, onderdeel van het kanaalreglement;
- de projecten en visie van de steden, gemeenten en de provincie.
Dit momentum voor de regiopartners is tevens een basis om uit te reiken naar en verder af te stemmen op de initiatieven van andere partners in Vlaanderen en de regio, zoals de VMM, VLM, AWV, MOW, Aquafin enz.
Projectplan als hefboom en kompas
Het vliegwiel van de toekomstige interventies is de nood aan een infrastructurele opwaardering van het kanaal. Waar de kaaimuren, oevers, bruggen, aanliggende wegen en watersystemen aangepakt worden, wordt dit gedaan met het oog op het realiseren van een gedragen gebiedsprogramma.
De ingrepen gaan hand in hand met bijvoorbeeld het moderniseren van de overslaginfrastructuur, het faciliteren van de modal shift, het creëren van verkeersveiligere fietsverbindingen, de beheersing van wateroverlast, het versterken van de ecologische verbindingen en het hermeanderen en/of opleggen van de Mandel, het verduurzamen van de energievoorziening, enz.
Met een participatieve aanpak zal het opgebouwde draagvlak verdergezet worden en zullen de projecten van De Vlaamse Waterweg nv op een volwaardige manier afgestemd en/of geïntegreerd worden met projecten of lopende processen van de verschillende betrokken actoren in de regio. Dit zijn koppelkansen waarop zal worden ingespeeld.